Klauzule niedozwolone

Tematyka tzw. klauzul niedozwolonych jest ściśle związana z funkcjonowaniem konsumentów w obrocie gospodarczym. Przy czym podkreślenia wymaga, iż zgodnie z art. 221 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Regulacje dotyczące niedozwolonych postanowień umownych zawarte w kodeksie cywilnym stanowią przejaw implementacji prawa wspólnotowego, a precyzyjnie art. 3 dyrektywy Rady 13/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.WE L Nr 95 z 21.4.1993 r., s. 29) oraz odpowiedź polskiego ustawodawcy na rosnącą liczbę doniesień o wykorzystywaniu przez przedsiębiorców konsumentów będących co do zasady na gorszej pozycji.

Bardzo często konsumenci próbujący zawrzeć umowę z innym podmiotem zawodowo zajmującym się daną branżą nie mają możliwości negocjować warunków umowy.

Mając świadomość takiej sytuacji ustawodawca wprowadził w Kodeksie cywilnym instytucję tzw. klauzul niedozwolonych (art. 3851 kodeksu cywilnego) Otóż zgodnie z przyjętą koncepcją postanowienia umowne, których:

1. konsument nie mógł omówić indywidualnie,
2. a które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy,
   nie wiążą go. Co szczególne istotne na gruncie powyższych reguł w sytuacji zakwalifikowania danego zapisu jaku niedozwolonego pozostała część umowy nadal obliguje strony.

Kontrola danego zapisu umownego może zostać przeprowadzona na dwa sposoby: 

1. Jednym z nich jest tzw. kontrola incydentalna (indywidualna) dokonywana przez sąd niejako „przy okazji” zaistnienia sporu pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Wynik takiego postępowania jest skuteczny między dwoma podmiotami, których dotyczyła sprawa.
2. Drugi rodzaj weryfikacji czy dany zapis jest klauzulą niedozwoloną (abuzywną) czy też nie to tzw. kontrola abstrakcyjna, która przeprowadzana jest przez specjalnie do tego wyodrębniony wydział sądu powszechnego – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie. Z powództwem do wskazanego sądu może wystąpić każdy kto mógłby zawrzeć umowę z podmiotem wykorzystującym klauzulę niedozwoloną.

W sytuacji gdy Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uzna, iż dany zapis umowny jest klauzulą niedozwoloną zostaje ona wpisana do Rejestru Klauzul Niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (na dzień 11 lipca 2014 r. rejestr zawierał 5725 klauzul).

Na gruncie tematyki postępowań grupowych pojęcie i znaczenie klauzul abuzywnych jest o tyle istotne, iż wprowadzenie klauzuli wykorzystywanej przez dany podmiot do w/w rejestru znacząco ułatwia poszkodowanym konsumentom dochodzenie roszczeń właśnie w przedmiotowym postępowaniu.